Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych – czy Brańsk mógł się bardziej postarać?

Od ponad 10 lat w Polsce obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. Uroczystości ku czci żołnierzy podziemia niepodległościowego organizowane są na szczeblu krajowym i lokalnym. Szczególnie na przykładzie gmin widoczny jest bardzo zróżnicowany poziom świadomości i zaangażowania w upamiętnienie tego dnia. Uroczystości przyjmują różne formy: marsze, koncerty, apele, akademie, prelekcje naukowe i niemal zawsze też msza święta. Pozwolę sobie poniżej na kilka słów ogólnych przemyśleń na temat tego święta jak i przyjrzę się jakie formy to świętowanie przyjmowało w mieście Brańsk i wybranych okolicznych miastach i gminach.

Kiedy w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość żyli jeszcze Powstańcy Styczniowi. W wolnej Rzeczpospolitej zaprojektowano dla nich specjalne mundury, przyznano szereg przywilejów i otaczano ich szczególną czcią – nawet generałowie salutowali im jako pierwsi.

Po II Wojnie Światowej wielu żołnierzy i działaczy podziemia niepodległościowego za ich ofiarną walkę spotkał los zupełnie odmienny – szykany, sądy i ciężkie wyroki – wielokrotnie te najwyższe. Aparat represji napisał historię, w której ich rolą miały być reakcjonizm, bandytyzm, kolaboracja, zdrada. Wrogowie wprowadzanego tu komunizmu stali się więc w powszechnej narracji faszystami, nazistowskimi kolaborantami, bandytami i mordercami. Szczególnie ciężki los spotykał członków organizacji o charakterze narodowym, w których komuniści widzieli nieprzejednanych wrogów. Narrację tę utrwalano przez dziesięciolecia dopisując nowe rozdziały do czarnej legendy podziemia – szczególnie tego narodowego. Co gorsza tezy tej stalinowskiej narracji powtarzane są często i dziś.

Współcześnie – obok jawnych ataków i wrogości dostrzec można też i inne postawy.

Jedną z nich jest postawa świadomego pomijania i przemilczania. Za przykład niech posłuży choćby samo święto ustanowione na dzień 1 marca. W 2009 roku środowiska kombatanckie takie jak Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej oraz Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych zwróciły się o ustalenie dnia 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia. Nie wchodząc już w szczegóły – rola ZŻ NSZ w ustanowienie tego święta jest znacząca, niezaprzeczalna. Jednak bardzo często bywa pomijana w oficjalnych przekazach, mediach. Tym samym pomija się i te organizacje, o których pamięć ZŻ NSZ dba.

Postawa trzecia to obojętność, brak zainteresowania, brak wiedzy, świadomości. Ignorancja. Obchody albo się pomija albo „odbębnia się”, bo wypada. Zresztą nie tylko o święta i władze samorządowe tu chodzi. W ilu szkołach znajdziemy nauczycieli historii, wychowawców, którzy mogą coś wartościowego i prawdziwego przekazać w tym temacie swoim uczniom?

Kolejna postawa to postawa cyniczna. Charakterystyczna jest szczególnie wśród polityków mających aspiracje wykraczające poza lokalne samorządy. Przybiera na sile w okresach przedwyborczych. Zrozumiałe jest, że politycy wykorzystują różne okazje do tego by się pokazać, być zauważonym, rozpoznawalnym. Cyniczne wykorzystywanie tego święta szkodzi jednak pamięci o Żołnierzach Wyklętych. Takie postawy zabijają patriotyzm. Oczywiście nie chodzi o to, by politycy byli nieobecni ale o to by stało za tym coś więcej niż własne korzyści.

Oprócz tych negatywnych postaw znajdziemy też oczywiście wiele przykładów postaw pozytywnych. Szczerego zaangażowania, dobrej organizacji, pamięci i świadomości w czym się uczestniczy i po co.

W dalszej części, bazując na lokalnych mediach postaram się zreferować jak te uroczystości przebiegały w naszych okolicach. Opisy te postaram się wzbogacić moim komentarzem. Będę bazować na informacjach podanych przez powiatowy portal Bielsk.eu, którego dziennikarze byli obecni 1 marca w Bielsku Podlaskim, Brańsku, Chojewie i Kiersnowie oraz w Rudce. W dalszej części tekstu powołam się na portal eWysMaz.pl oraz stronę powiatu siemiatyckiego siemiatycze.pl

Bielsk Podlaski

Przebieg uroczystości: W Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych, pod murami klasztoru pokarmelickiego, w którym przez pewien czas mieściło się więzienie Urzędu Bezpieczeństwa, przedstawiciele Bielskiej Inicjatywy Społecznej, kilku radnych oraz mieszkańców miasta oddało hołd bohaterom podziemia niepodległościowego. Uczestnicy uroczystości złożyli też kwiaty – w imieniu Bielskiej Inicjatywy Społecznej oraz posła na Sejm RP Mieczysława Kazimierza Baszko – pod tablicą upamiętniającą poległych w walce za wolną Ojczyzną, wysłuchali wypowiedzi radnych Tomasza Hryniewickiego oraz Stanisława Charytona i pomodlili się wspólnie z księżmi z parafii Matki Bożej z Góry Karmel.

Komentarz: Uczestnikom uroczystości w Bielsku należą się słowa uznania przede wszystkim za odwagę, ponieważ Bielsk – z racji na obecność w nim wielu aktywistów lewicowych – nie jest miejscem przyjaznym kultywowaniu pamięci o polskim podziemiu niepodległościowym. Osoby te muszą liczyć się z krytyką, a często hejtem. Wielu bielszczan boi się wyrazić swoje zdanie w obawie przed utratą pracy, czy klientów. Tym bardziej na pochwałę zasługuje fakt, że na miejscu uczestnicy tego niewielkiego zgromadzenia zabierali oficjalnie głos, szczególnie że byli to radni miejscy, a więc przedstawiciele mieszkańców miasta powiatowego. Kwiaty od parlamentarzysty to również pozytywny gest pamięci i wdzięczności.

Brańsk – gmina wiejska

Przebieg uroczystości: Wczorajsze uroczystości zostały podzielone na dwie części. Najpierw w kościele parafialnym w Chojewie została odprawiona msza święta za Ojczyznę. Następnie uczestnicy uroczystości udali się do Kiersnowa, gdzie delegacje gminy Brańsk (wójt Andrzej Jankowski, dyrektor GOUK Maciej Bobel), ZŻ NSZ Okręgu Białystok (członek zarządu Dariusz Zabłudowski) oraz szkół z terenu gminy złożyły kwiaty przy tablicy ku czci mjra Zygmunta Szendzielarza ps. Łupaszko. Pieśni państwowe i partyzanckie zaprezentował zebranym chór Gminnego Klubu Seniora „Aktywni” z Kalnicy.

Komentarz: Na nagraniu wideo, można dostrzec, że ks. Roberta Figura wygłosił kazanie o charakterze patriotycznym, a w kościele i przy pomniku pojawiły się poczty sztandarowe trzech gminnych szkół z Chojewa, Klich oraz Domanowa. Akcent muzyczny w wykonaniu Klubu Seniora z Kalnicy i pana Wojciecha Ostrowskiego pojawił się tutaj chyba po raz drugi, dlatego warto to odnotować i podziękować tym osobom za obecność, a nawet za z pozoru drobny element garderoby jak biało-czerwone wstążki, które ubrali wszyscy klubowicze.

Czego zabrakło? Niestety tego dnia do zebranych nie przemówiła żadna z osób (za wyjątkiem księdza). Jedynie Dariusz Zabłudowski z ZŻ NSZ udzielił krótkiej wypowiedzi dla mediów. Nie chodzi tu o krytykę władz gminnych czy szkolnych, ale w przyszłości naprawdę dobrze byłoby nadać takim uroczystościom jakiś kontekst, tak aby ich uczestnicy, a zwłaszcza najmłodsze pokolenie wiedziało o co dokładnie w tym święcie chodzi, ze szczególnym podkreśleniem znaczenia lokalnych bohaterów, których na terenie gminy Brańsk przecież nie brakowało. Ich życiorysy są naprawdę pasjonujące. Tak więc na przyszłość – organizator uroczystości może w każdej chwili zwrócić się do kompetentnej osoby o taki mini-wykład, a na pewno nie spotka się z odmową.

Brańsk – miasto

Przebieg uroczystości: 1 marca wieczorem w kościele parafialnym została odprawiona msza święta za Ojczyznę, po której delegacje władz miasta Brańsk i jego jednostek organizacyjnych, harcerzy „Inki” oraz lokalnych struktur PiS złożyły kwiaty i zapaliły znicze przy pomniki poświęconym Żołnierzom Wyklętym. Znajduje się on przy bramie głównej kościoła.

Uroczystość zaszczycił swoją obecnością zaledwie jeden poczet sztandarowy – reprezentacja rolniczej „Solidarności”.”

Komentarz: Ostatnie zdanie jest wymowne – Brańsk jest miastem, więc zorganizowano tutaj uroczystości wieczorem, aby mogło pojawić się na nim więcej osób. Tych niestety było podobnie jak przed rokiem bardzo niewiele, a na dodatek obecność pocztów sztandarowych ograniczyła się do minimum, a dokładniej do niezawodnych członków rolniczej Solidarności.

Co z reprezentacją szkoły? Już sam fakt, że patronem szkoły jest Armia Krajowa budzi oczekiwanie, że sztandar szkolny pojawi się na takich uroczystościach. Czyżby sztandar zaginął podczas generalnego remontu placówki?  Miejmy nadzieję, że nie. A co do uczniów i nauczycieli, to wiadomo, że tych nie brakuje, nawet w skromnym liceum. Żeby jednak nie być aż tak bardzo złośliwym, należy wspomnieć, że dyrekcja wzięła udział w Mszy Świętej i złożyła kwiaty przy pomniku, a wcześniej w murach szkoły odbył się okolicznościowy apel.

Nie zawiedli po raz kolejny tego dnia duchowni – kolejne głębokie kazanie patriotyczne, tym razem ks. Andrzeja Ulaczyka i po raz kolejny obecność ks. Roberta Figury. I niestety tutaj także „reszta pozostała milczeniem”. Dosłownie, ponieważ kwiaty i znicze złożono przy pomniku w absolutnej ciszy, przerwanej jedynie przez harcerkę, która wykrzyknęła „cześć i chwała bohaterom!”, co oczywiście reszta zgromadzonych powtórzyła. Czy warto ograniczać się jedynie do słów wypowiedzianych z ambony? I nieważne jak udane by nie były.

Warto pochwalić delegację brańskiego PiS-u, która w tym roku pojawiła się na uroczystościach. Rok temu jej nie było. Z drugiej strony mamy rok wyborczy, ale tutaj również nie chcę być złośliwy, gdyż poprzedni był jeszcze trochę covidowy i mógł sprzyjać izolowaniu się, unikaniu zgromadzeń.

Rudka

Przebieg uroczystości: W południe przy Krzyżu Sybiraków zgromadziła się tam społeczność Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Rudce wraz z delegacją tamtejszego Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Krzysztofa Kluka. Spotkanie poprowadziła Wiesława Golińska – nauczycielka języka polskiego. Zebrani odśpiewali hymn państwowy, odmówili modlitwę w intencji Żołnierzy Wyklętych oraz złożyli kwiaty i znicze przy Krzyżu Sybiraków.

Krótką prelekcję historyczną odczytała Ewa Sopel, wspominając m.in. o działającym na terenie dzisiejszej gminy Rudka Władysławie Łukasiku ps. Młot. Jest on upamiętniony pomnikiem w niedalekich Czajach.

Uroczystość zakończył śpiew „Modlitwy obozowej” – pieśni popularnej wśród członków polskiego podziemia niepodległościowego. Na akordeonie zagrał Wojciech Ostrowski z Brańska.

Wcześniej, bo w niedzielę, w hali sportowej ZS CKR odbył się Patriotyczny Turniej Siatkówki również związany z tematyką święta obchodzonego 1 marca.

Komentarz: O Rudce mówić mi najtrudniej, ponieważ byłem współorganizatorem turnieju siatkówki im. oddziału NZW por. Zbigniewa Zaleskiego ps. „Drzymała”. Obiektywnie jednak mówiąc, widać, że gmina ta jako jedyna świętowała dwukrotnie i jako jedyna opuściła tzw. „strefę komfortu”, wychodząc poza ogólnie przyjęty szablon. W tym celu użyła sportu, organizując imprezę, co jakby nie mówić wymaga nieco więcej nakładów sił i nie tylko.

Przy Krzyżu Sybiraków pojawiło się najwięcej dzieci i młodzieży, a przecież Rudka jest najmniejszą gminą i przynajmniej teoretycznie powinna mieć o to najtrudniej. W praktyce jednak zgromadzenie szkoły poza jej budynkiem nie stanowiło tam problemu. Kolejne pochwały pod adresem pana Wojciecha Ostrowskiego, którego nie zabrakło tego dnia również tam (na terenie miasta jest jakby pomijany).

No i wreszcie pojawiła się jakaś prelekcja historyczna, a nawet dwie (turniej też był o nią wzbogacony) co zresztą jest zauważalne przy niemal każdej uroczystości patriotycznej w tej gminie. Widać, że w Rudce rozumie się to, że uroczystościom, rocznicom, wydarzeniom należy nadać kontekst, tak aby ich uczestnicy byli świadomi w czym biorą udział. W innym przypadku po prostu – z góry przepraszam za ostre słowa – „odwala się pańszczyznę”. Niestety, tak to wygląda…

Wyszki

Najsmutniejszy akcent na koniec.

„Przebieg uroczystości”: Niestety gmina Wyszki nie zorganizowała żadnych uroczystości z okazji 1 marca, a przynajmniej nic mi na ten temat nie wiadomo. Podobnie brak danych z Bociek zarówno na stronach gminnych jak i na portalu Bielsk.eu.

Komentarz: Oby za rok nie doszło do takiego zaniedbania.

Sąsiednie powiaty

W powiecie wysokomazowieckim na wyróżnienie zasługuje Ciechanowiec:

Po zakończonej liturgii zgromadzeni w uroczystym przemarszu przeszli na cmentarz parafialny przy ul. Sienkiewicza w Ciechanowcu, gdzie odmówiono modlitwę za poległych i pomordowanych za Ojczyznę, po czym delegacje złożyły kwiaty na grobie Zygmunta i Lucjana Marchelów oraz na grobie kapitana Jerzego Nowickiego ps. “Plastuś”. Przedstawiciel klas mundurowych ZSOiZ w Ciechanowcu odczytał Apel Poległych. Był także czas na okolicznościowe przemówienia.

Młodzież wraz z radą pedagogiczną złożyła kwiaty również pod popiersiem rotmistrza Witolda Pileckiego w budynku szkoły. Następnie, po raz pierwszy, w ZSOiZ w Ciechanowcu został zorganizowany bieg „Tropem Wilczym”. Odbył się on w dwóch formach – biegu rekreacyjnego (3 okrążenia) oraz biegu sportowego (6 okrążeń).

W biegu rekreacyjnym wystartowało ponad 100 uczniów, natomiast w sportowej rywalizacji wzięło udział 43 zawodników.

W Ciechanowcu odbyły się więc wszystkie najważniejsze jak i dodatkowe formy upamiętnienia Żołnierzy Wyklętych: Msza Święta, Apel Poległych, wizyta na cmentarzu przy grobach imiennych bohaterów oraz zawody sportowe. Nie zabrakło również przemówień.

Wysokie Mazowieckie będzie świętować jutro, czyli w niedzielę 5 marca, stąd na ten moment brak relacji.

W mniejszych gminach tego powiatu miały z kolei miejsce prelekcje, apel uczniów, a nawet projekcja filmu.

W ramach gminnych obchodów w Gminnym Ośrodku Kultury w Czyżewie odbyła się projekcja filmu Jerzego Zalewskiego pt. „Historia Roja” – okoliczności powstania tego filmu, kłopoty które sprowadził na siebie jego reżyser podejmując taką tematykę same w sobie były ciężką walką zasługującą na osobny artykuł.

Projekcję poprzedził wstęp artystyczny w wykonaniu uczniów ZSOiZ im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Czyżewie przygotowanych przez Dariusza Zdrojewskiego oraz Przemysława Wasilewskiego, członka Koła NSZ w Czyżewie.

W Centrum Kulturalno-Bibliotecznym w Sokołach odbyło się spotkanie poświęcone upamiętnieniu „Żołnierzy Wyklętych”. Patrycja Sanejko z białostockiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej wygłosiła prelekcję dotyczącą organizacji i działań „żołnierzy z lasu”. O akcji Operacja Polska NKWD 1937-1938 i jej następstwach mówił Mariusz Mikulski z fundacji „Piękno Życia”. Następnie uczestnicy przeszli pod pomnik ofiar akcji Operacja Polska NKWD 1937-1938, gdzie złożyli kwiaty i zapalili znicze.

Kolejna część obchodów odbyła się w Jabłoni Kościelnej rozpoczęły się od uroczystej akademii w wykonaniu uczniów miejscowej szkoły podstawowej. Po części artystycznej okolicznościowe przemówienie wygłosił Wójt Gminy Nowe Piekuty Marek Kaczyński. Następnie uczniowie, dyrekcja szkoły oraz przybyli goście udali się na cmentarz parafialny w Jabłoni Kościelnej.

Powiat siemiatycki

Ze swojego zadania wzorowo wywiązały się władze powiatu siemiatyckiego, które 1 marca wybrały się w swego rodzaju rajd po miejscach pamięci w Drohiczynie, Perlejewie oraz Czajach. W wymienionych miejscach do delegacji dołączali włodarze gmin oraz osoby duchowne. Takie wyjazdy służbowe to my rozumiemy!

Z kolei w najbliższą niedzielę odbędzie się XI Bieg Pamięci Żołnierzy Wyklętych „Tropem wilczym” na trasie Perlejewo – Granne. Weźmie w nim udział komplet 200 uczestników.

Podsumowanie

Wybaczcie, Drodzy Czytelnicy, że dużo było w tym tekście narzekania (choć nie brakowało też pochwał, tyle że trzeba było ich szukać poza Brańskiem), ale jest to spowodowane troską o to, by nasze miasto i gmina nie odstawały na tle innych samorządów, które przy momentami minimalnie większym zaangażowaniu organizatorów potrafiły pozostawić po stworzonych przez siebie uroczystościach o wiele lepsze wrażenie.

Przykro pytać, bo zabrzmi to prowokacyjnie, ale czy naprawdę nie stać nas na coś więcej niż na zamówienie Mszy Świętej i złożenie kwiatów przy pomniku? Panie Burmistrzu, mieliśmy swego czasu głośny spór o Żołnierzy Wyklętych, a trudno mówić, by od tego czasu, po tych kilku latach odrobił Pan lekcje w tym temacie – chyba dalej pozostaliśmy przy (koniecznym?) minimum. Szkoda, bo przy zmianie podejścia, czyli choć trochę większym zaangażowaniu, na pewno zebrałby Pan pochwały, choćby za samo krótkie przemówienie pod pomnikiem. Niestety, zabrakło nawet tego.

Nie można jednak spocząć tylko na krytyce, ale równolegle należy wspierać społeczność własnym działaniem, dlatego już 19 marca wraz ze Związkiem Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych Okręg Białystok zorganizujemy spotkanie z wybitnym znawcą tematu, publicystą i autorem wielu książek o polskim podziemiu niepodległościowym – panem Leszkiem Żebrowskim. Spotkanie to, dzięki uprzejmości brańskiego proboszcza – ks. Andrzeja Ulaczyka odbędzie w tzw. “kardaszówce” – sali z tyłu plebanii. Wykład rozpocznie się o godzinie 13.30. Po wykładzie będzie można też nabyć publikacje pana Leszka. Jako współorganizator serdecznie na nie wszystkich zapraszam.