Związek Strzelecki w Brańsku

Badając dzieje Brańska w okresie międzywojennym (1918-1939), nie sposób nie dostrzec roli, jaką odegrał w ówczesnym czasie Związek Strzelecki (ZS). Organizacja ta zasługuje z pewnością na badania historyczne i utrwalenie na piśmie. Rozważania niniejsze należy traktować jako próbę podsumowania dotychczasowych ustaleń.

W dokumentach Centralnego Archiwum Wojskowego nie udało się odnaleźć szczegółów dotyczących działalności Związku Strzeleckiego w IX okręgu brzeskim, do którego należał oddział w Brańsku. Bazę badań stanowiły nieliczne dokumenty i fotografie zgromadzone w Społecznym Archiwum Historii Miasta Brańska oraz wywiady sporządzone w latach 1984-89 z byłymi członkami i działaczami tegoż Związku.

Związek Strzelecki w Brańsku lata '30-te XX wieku.

Związek Strzelecki w Brańsku lata ’30-te XX wieku.

Struktura organizacyjna Związku Strzeleckiego przedstawiała się następująco: organ naczelny stanowiła Komenda Główna, jednostkami terytorialnymi były: okręgi, obwody, powiaty, oddziały, drużyny.  Oddział w Brańsku przynależny był obwodowi w Bielsku Podlaskim, który w tym wypadku pokrywał się z powiatem. Komenda obwodu w Bielsku Podlaskim podlegała natomiast Dowództwu Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu (DOK IX Brześć). Ostatnim jej komendantem był mjr Stanisław Midura. W okręgu działała wydzielona struktura – Ośrodek Wychowania Fizycznego – kierowany przez kpt. Tadeusza Bandołę. W pamięci moich respondentów zachowały się też nazwiska komendantów powiatowych obwodu w Bielsku Podlaskim. Najdłużej dowodzącym był st. sierż. Stanisław Teller, a ostatnim komendantem por. Bulski, który zginął prawdopodobnie w Katyniu. Komendantami oddziału w Brańsku byli natomiast: kpr. Tadeusz Rybałtowski, oraz plut. Kazimierz Spodar. W ramach każdej komórki organizacyjnej działał społeczny zarząd z prezesem na czele. Często były to osoby o znaczącym autorytecie społecznym, które swoimi wpływami pomagały w sprawach materialnych i organizacyjnych. (Na przykład prezesem zarządu w Rudce był Ignacy hr. Potocki.) W dokumentach występują ponadto dwa nazwiska: prezesa Kazimierza Usakiewicza i skarbnika Zenona Sakowicza, działających na pewno w latach 1930-32.

Związek strzelecki był organizacją paramilitarną łączącą w swym działaniu takie wartości, jak: wychowanie patriotyczne, przysposobienie wojskowe, krzewienie kultury fizycznej i kultury w ogóle. Do Związku przyjmowano młodzież po ukończeniu szesnastego roku życia. “Magnesem” przyciągającym chłopców była możliwość odbycia przysposobienia wojskowego (PW), którego konsekwencją było skrócenie o 3 miesiące zasadniczej służby wojskowej. Okres szkolenia w ramach PW trwał 2 lata. Zajęcia odbywały się rano w każdą niedzielę. W ramach zajęć ćwiczono musztrę, strzelanie, wymarsze połączone z taktyką wojskową, terenoznawstwo. Przyswajano również teoretyczne zagadnienia wiedzy ogólnowojskowej i politycznej. Członkowie ZS korzystali także z ulg podatkowych. Liczebność grupy PW oscylowała zwykle w granicach 30 osób. Bazę materialną działań szkoleniowych stanowiły głównie boiska i tereny przyszkolne. Strzelanie odbywało się na uroczysku “Kumat”. ZS posiadał dwa magazynki sprzętu. Jeden znajdował się na posterunku policji (obecna ulica Piłsudskiego). Przechowywano tam broń i amunicję, tam też mieściło się biuro komendanta oddziału. Drugi, mniejszy magazynek znajdował się w budynku szkoły powszechnej (niedawno rozebrana niebieska, drewniana cerkiew prawosławna) i przechowywano tam sprzęt sportowy.

Dużą uwagę przywiązywano w ZS do pozyskiwania i szkolenia fachowej kadry, która organizowała życie związku. Funkcję komendantów wszystkich komórek powierzano odpowiednio przygotowanym żołnierzom zawodowym. Powszechnie szkolono też społecznie kadry instruktorów. Potwierdzeniem tego jest Rozkaz dzienny nr 12 Powiatowej Komendy ZS w Bielsku Podlaskim z 14 grudnia 1931 r., w którym czytamy

członek ZS Witold Ołtarzewski z Brańska, ukończył kurs domowego wyrobu nart

Inny członek ZS w Brańsku, Adam Miński, czterokrotnie uczestniczył w kursach, zdobywając stopnie instruktorskie w lekkoatletyce, boksie i jeździe konnej. Natomiast instruktor powiatowy z Bielska Podlaskiego – Wiktor Borowski, aż 10 razy uczestniczył w różnego rodzaju kursach. Bardzo chętnie i często sięgano po miejscowe kadry nauczycielskie. Nauczyciele, w szczególności zajmujący się problematyką kultury fizycznej, uczestniczyli często w wakacyjnych kursach organizowanych przez wspomniany już Ośrodek Wychowania Fizycznego Komendy Obwodu w Brześciu. W efekcie każdy oddział, każda drużyna posiadała własnych instruktorów oraz korzystała z pomocy instruktorów powiatowych. Na ogół dosyć dobrze układała się współpraca ZS z Magistratem miejskim oraz szkołą powszechną i ochotnicza strażą pożarną. Świadczą o tym wspomnienia oraz organizacja wspólnych imprez i uroczystości. Chociaż żyjący jeszcze (pisano w 1994 r.)  byli członkowie ZS zapomnieli już o tych trudniejszych momentach w życiu ich organizacji, z dokumentów można wywnioskować, że napotykano również na przeszkody. Oto składający pisemna rezygnację z funkcji prezesa ZS w Brańsku (1930 r.) narzeka, iż nie znalazł zrozumienia w swej pracy u władz miasta. Również we wspomnianym rozkazie nr 12 z 14.12.1931 r. widnieje polecenie starania się o subsydia z Magistratu na utrzymanie świetlicy lub zakup sprzętu. Nietrudno stąd wywnioskować o kłopotach finansowych i materialnych. Z kolei pismo Prezydium Oddziału Powiatowego ZNP w Bielsku Podlaskim  z siedzibą w Brańsku z listopada 1937 r. pozwala domniemywać, iż występowały także pewne spięcia na linii szkoła – ZS. W piśmie tym czytamy, iż ZNP zgodnie z deklaracją współpracy ze ZS zwraca się do nauczycieli o jak najściślejsza współpracę. Generalnie jednak należy stwierdzić, iż organizacja strzelecka wtopiła się dość dobrze w krajobraz życia społecznego Brańska. Mimowolnie stała się jednym z głównych organizatorów życia kulturalnego i sportowego. Do dziś w pamięci brańszczan pamiętających lata sanacji pozostały uroczystości organizowane przez ZS lub przy jego wydatnym udziale. Wymienić tu należy parady oraz programy artystyczne, jakie odbywały się z okazji kolejnych rocznic Odzyskania Niepodległości, Konstytucji 3 Maja, Święta Morza.

Na szczególne potraktowanie zasługują działania i osiągnięcia ZS w dziedzinie kultury fizycznej. Celem, który przyświecał tej dziedzinie, był zamysł stałego podnoszenia poziomu kondycji fizycznej młodzieży i społeczeństwa w ogóle. Związek działał według zasady “w zdrowym ciele zdrowy duch”. Najpopularniejszym sportem tego okresu była siatkówka. Na boisku urządzonym przy szkole (ul. Kościuszki) skupiali się nie tylko strzelcy, ale również inni mieszkańcy miasta. Jedni, aby pograć, inni aby popatrzeć. Boisko ożywiało się w niedziele i świąteczne popołudnia. Gra miała charakter rekreacyjny z zastosowanie uproszczonych przepisów. W konkurencji tej organizowano też dość często zawody, szczególnie z okazji świąt i rocznic państwowych. Zachowała się wzmianka, iż 15 sierpnia 1932 r. straże ogniowe w Rudce zorganizowały zawody sportowe. Drużyna strzelecka z Brańska zajęła I miejsce w siatkówce, zdobywając jako nagrodę 6 par spodni sportowych. Nagrody ufundował i wręczył Konstanty hr. Potocki. Organizowano także zawody lekkoatletyczne. Niektórzy zawodnicy – strzelcy, pamiętają nawet swoje wyniki. Adam Miński z Brańska podaje, że trenował systematycznie od 14 roku życia i uzyskał w biegu na 100 m nieco powyżej 12 sek., w skoku w dal ok. 6 m, w rzucie granatem 60 m. Antoni Skibowski z Brańska w rzucie oszczepem osiągnął wynik 38 m. Ponadto do programu zawodów lekkoatletycznych wchodziły również takie konkurencje, jak: rzut dyskiem, pchnięcie kulą, bieg na 3000 m. Dużym zainteresowaniem cieszył się bieg na trasie Brańsk – Rudka (ok. 8 km). W drugiej połowie lat trzydziestych organizowano również wyścigi rowerowe. Związek Strzelecki organizował także zawody masowe o Państwową Odznakę Sprawności.

Nie sposób nie pamiętać zasług Związku Strzeleckiego na polu kultury. ZS systematycznie organizował zabawy taneczne połączone często z tzw. komedyjką – czyli wesołym, lekkim, jednoaktowym przedstawieniem oraz akademie z okazji rocznic państwowych. Umundurowany pododdział “Strzelca” uczestniczył w obchodach wszelkich świąt, rocznic i manifestacji. Z księgi protokołów ZS w Brańsku wiadomo, iż w 1930 r. zorganizowani 10 zabaw, na które sprzedano łącznie 792 biletów. Natomiast w 1931 r. zorganizowano 8 zabaw i sprzedano 687 biletów. Z uzyskanego dochodu opłacono świetlicę, szafkę na książki, łańcuch do zamykania karabinów oraz wieniec na grób nieznanego żołnierza.

W oparciu o ZS działała także grupa teatralna, w 1932 r. stanowili ją: Kazimierz Spodar (komendant), Józef Dyndo, Antoni Chotycki, Józef Pawłowski, Jan Ożarowski, Władysław Koczewski, Antoni Skibowski, Zofia Krawczykowicz, Marian Niemyjski, Pelagia Czerchlańska, Edward Kamiński, Zenon Sakowicz (skarbnik) i Zygmunt Sztejman. W repertuarze grupa posiadała patriotyczne sztuki: “Otton”, “Więzień Magdeburga” Karola Lilienfeld Krzewskiego (dramat w 4 aktach wydany nakładem Związku Strzeleckiego), oraz “Żyd w beczce” wodewil w 1 akcie Fortunata Alojzego Żółkowskiego.

Grupa Teatralna Związku Strzeleckiego w Brańsku po przedstawieniu "Więzień Magdeburga", 1932 r.

Grupa Teatralna Związku Strzeleckiego w Brańsku po przedstawieniu “Więzień Magdeburga”, 1932 r.

Organizacja strzelecka, po której zachowała się tak nikła dokumentacja, odegrała w istocie bardzo ważną rolę w życiu brańskiego społeczeństwa. Była ze wszech miar pozytywna i pożyteczna. Dlatego też bardzo ciepło wyrażają się o niej zarówno byli “strzelcy”, jak i wszyscy, którzy się z nią zetknęli i ją pamiętają. Dziś, z odległej już perspektywy, zauważyć również należy wartości, które nie znane były jeszcze wówczas. Długoletnia praca nad przygotowaniem młodego pokolenia, oparta na stałym  systemie wartości i wypróbowanej metodyce zaowocowały ofiarnym i bardzo patriotycznym społeczeństwem. Znakomita większość “strzelców” uczestniczyła z poświęceniem w kampanii wrześniowej 1939 r. Również w oparciu o kadry i członków ZS utworzone zostały oddziały partyzanckie (AK, WiN, NSZ, NZW), które działały głównie po II wojnie światowej w Brańsku i okolicach.

4 thoughts on “Związek Strzelecki w Brańsku

  1. Kenap

    W Październiku 1932 roku powstały nowe oddziały Związku Strzeleckiego w powiecie Bielsk Podlaski .
    – Popławach Gmina Brańsk
    – Domanowie Gmina Brańsk
    – Warpechach Starych Gmina Wyszki
    – Pulszach Gmina Wyszki
    – Mierzwinku (Mierzwinie) Gmina Wyszki
    – Pobikrach
    Źródło – Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 11 za miesiąc październik 1932r.
    Nr.- B.P. 4524/32.T Wojewoda Białostocki

Skomentuj Rafał Korzeniewski Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *